Stopień Kamienna Grodza - wrota przeciwpowodziowe i dawna śluza

Stopień Kamienna Grodza - wrota przeciwpowodziowe (dawna śluza)

Stopień Kamienna Grodza od strony Żuław Gdańskich. Stawidła jazu młyńskiego (po lewej stronie) zamknięte - fot. Piotr Salecki (2007)

Stawidła jazu młyńskiego - otwarte. Fot. Piotr Salecki (maj 2010)

Stopień Kamienna Grodza
położony jest w mieście Gdańsku na rzece Motławie (w ciągu ulic Kamienna Grobla i Na Szańcach). Dopłyniemy tu, rozpoczynając nasz rejs z Mariny na Motławie - jeśli damy radę przepłynąć pod niskim mostem Stągiewnym i kolejnym mostem drogowym. Większymi jednostkami możemy popłynąć Motławą aż do Wróblewa. Kajakami - możemy popłynąć Opływem Motławy, którym po zatoczeniu pętli wrócimy do Mariny na Motławie, Motławą na całej jej długości.


Wrota przeciwpowodziowe - fot. P. Salecki (maj 2010)


Wrota przeciwpowodziowe i komora dawnej śluzy - fot. P. Salecki (maj 2010)

Dzień dzisiejszy
W zasadzie zacznijmy od tego, że w miejscu dawnej śluzy funkcjonują wrota przeciwpowodziowe. Na zdjęciu wyżej widoczne jest wyraźnie jedno ze skrzydeł wrót, w stanie częściowo zamkniętym. Wrota mają zabezpieczać wody Żuław Gdańskich przed zalaniem od strony Motławy. Zamykają się więc w momencie, gdy poziom wody na Motławie wzrasta. Zamykają się automatycznie pod naporem wody, ale także i wiatru. Początkowo zamykają się bardzo powoli, ale potem szybkość ich zamykania wzrasta błyskawicznie.  Członkowie klubu kajakowego "Żabi Kruk" mówili nawet o sytuacji, w której doszło do uszkodzenia kajaka a jedna z załogantek skakała do wody. Mimo iż trudno sobie wyobrazić taką sytuację, daję wiarę kajakarzom. Znaczy to, że przepływając tamtędy trzeba naprawdę uważać. Musimy się także liczyć z tym, że po przepłynięciu wrót i odbyciu atrakcyjnej wycieczki Motławą w trakcie powrotu zastaniemy wrota... zamknięte. Kajakarze twierdzą, że zdarza się to także podczas dobrej pogody. Dlatego RZGW zadeklarował unieruchamianie wrót jeśli nie ma zagrożenia powodziowego. Wrota stopnia Kamienna Grodza współpracują z funkcjonującymi na Opływie Motławy Wrotami Żuławskimi, o podobnym znaczeniu i zasadach funkcjonowania. Od sezonu 2008 wrota są blokowane w pozycji otwartej i zamykane wyłącznie w razie zagrożenia powodziowego. Aktualizacja 2018: niestety, wrota obecnie znowu zamykane są automatycznie - patrz tutaj.

Kamienna Dziewica wymaga natychmiastowej naprawy - fot. Piotr Salecki (maj 2010)

Zachodnia część stopnia wodnego. Nad stawidłem jazu młyńskiego widać ruiny dawnego młyna. Fot. P. Salecki (maj 2010)


Kamienna Grodza od strony Mariny w Gdańsku w trakcie konserwacji. Widoczne podniesione stawidła Jazu Młyńskiego z prawej strony. Z lewej strony oszalowanie z desek (Czytelnik mnie poprawi?). Właściwe wrota przeciwpowodziowe znajdują się za nimi. Fot. Piotr Salecki (25 czerwca 2009)

Oszalowanie z desek, czyli szandory...
Witaj Piotrze, no to poprawiam.
Rzeczone “oszalowanie z desek” ma swoją techniczną nazwę. Sam “szalunek” czyli belki wkładane w zamki widoczne w ścianach większości budowli hydrotechnicznych – to “szandory”. A ściana zbudowana z szandorów albo czynność ich zakładania na czas remontów – to “szandorowanie”. Czasem mianem szandorów określa się też belki regulacyjne w zastawkach melioracyjnych czy jazach. Przykład współczesnego systemu szandorów niewielkiej rozpiętości tutaj
Kiedy bawiłem się jako nurek w remonty rożnych dziwnych budowli i urządzeń na Żuławach – szandory były drewniane, solidnie okute stalą albo wręcz stalowe. Do ich montażu trzeba było używać solidnego dźwigu...Do dziś takie widzę (często składowane w pobliżu przepompowni, śluz, etc...)
Pozdrawiam Jaromir Rowiński


Jeszcze jedno ujęcie, z bliska. Za oszalowaniem czyli szandorami widać zielone skrzydło wrót przeciwpowodziowych w stanie otwartym. Fot. Piotr Salecki (25 czerwca 2009).

Stopień Kamienna Grodza obecnie to

• była śluza Kamienna - wybudowana w latach 1619 - 23. Pierwotna konstrukcja z cegły została obetonowana po II wojnie światowej (poza wlotem do śluzy wyłożonym ciosami kamiennymi). Nie istnieją pierwotne cztery pary wrót śluzowych. W XXw zamontowano jedną parę wrót stalowych wypornościowych, które, działając samoczynnie pełnią obecnie rolę wrót przeciwpowodziowych. Do byłej śluzy przylegają kierownice wraz z wieżyczkami, ze względu na swą niedostępność zwane "pannami" lub "dziewicami". Obecnie kierownice mają znaczenie wyłącznie zabytkowe.
• jaz wraz byłym kanałem młyńskim
• pozostałości po młynie

Śluza Kamienna Grodza i Jaz Młyński - historia
Stopień Kamienna Grodza była fragmentem fortyfikacji miasta Gdańska, wykonanych w XVI-XVII wieku w celu ochrony miasta. Fosa wypełniona spiętrzoną na Kamiennej Grodzy wodą stanowiła zasadniczy element ochrony miasta przed najeźdźcami.

W przeszłości w skład stopnia wchodziły:

• śluza z 4 wrotami umożliwiającymi śluzowanie w obie strony
• kanał młyński z jazem piętrzącym
• młyn wodny

Zadania stopnia były następujące:

• piętrzenie wody w fosach Opływu Motławy dla celów obronnych
• zabezpieczenie terenów podmiejskch za Opływem Motławy przed wodą cofkową z Zatoki Gdańskiej podczas sztormów
• zabezpieczenie miasta Gdańska przed powodzią w wypadku przerwania wału Wisły
• piętrzenie wód dla celów młyńskich w przypadku awarii Wielkiego Młyna na Kanale Raduni
• piętrzenie Motławy dla nawodnień przyległych terenów
• śluzowanie jednostek pływających dowożących płody rolne z terenów Żuław

Warto przeczytać

• Trojmiasto.pl: Potrzeba 5 milionów na ratowanie Kamiennej Grodzy - tutaj
• Histmag.org: Kamienna Grodza popada w ruinę - tutaj
  

Piotr Salecki (2008, aktualizacja 2011, 2018)

  Wrota przeciwpowodziowe Kamienna Grodza blokują żeglugę po Motławie
Motława powyżej Gdańska  to atrakcyjny szlak dla kajaków, łodzi wiosłowych, mniejszych motorówek i jachtów. Wybudowanie szeregu przystani kajakowych (z których udogodnień mogą korzystać i inni wodniacy) jeszcze tę atrakcyjność podniosło. Niestety samoczynne wrota przeciwpowodziowe w Kamiennej Grodzy bardzo często się zamykają już przy bardzo niewielkim wzroście poziomu wody.
Więcej - tutaj (styczeń 2019)